Д. Серікбаев атындағы ВКТУ сайты

Жариялау этикасы

«SOCIAL SCIENCES & DIGITAL HUMANITIES» ғылыми журналының жариялау этикасы – басылымға материалдарды дайындау процесіне қатысатын барлық тараптар арасындағы қатынастарды реттеуге бағытталған кәсіби ережелер жүйесі: бас редактор, баспа, автор(лар), рецензенттер және өзге де уәкілетті тұлғалар.


«SOCIAL SCIENCES & DIGITAL HUMANITIES» журналының редакциялық алқасы халықаралық қауымдастық мойындаған жариялау этикасы қағидаттарын ұстанады, атап айтқанда, Ғылыми жарияланымдар жөніндегі этика комитетінің (Committee on Publication Ethics, COPE) ұсынымдарында көрсетілген қағидаттарды басшылыққа алады және халықаралық ғылыми журналдар мен баспалардың тәжірибесін ескереді.


Жариялау этикасы басылым процесінің барлық қатысушыларына – бас редактор, баспа, автор(лар), рецензенттер және өзге де уәкілетті органдарға – арналған этикалық мінез-құлық нормаларын, қағидаттары мен стандарттарын белгілейді. Сондай-ақ мүдделер қақтығысын, әдепсіз мінез-құлықты анықтау шараларын, жарияланымдарды қайтарып алу, түзету және жоққа шығару жөніндегі нұсқауларды қамтиды.


Редакциялық-баспа процесінің барлық қатысушылары төменде келтірілген этикалық қағидаттармен келіседі және бірлескен жұмыстың басынан бастап оларды басшылыққа алады.

1. Нормативтік құжаттар

Публикациялық этиканы әзірлеу кезінде келесі нормативтік құжаттар пайдаланылды:


  • Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 12 қаңтардағы № 20 бұйрығы «Ғылыми қызмет нәтижелерін жариялау үшін ұсынылатын басылымдар тізіміне енгізу мақсатында ғылыми басылымдарға қойылатын талаптарды бекіту туралы»;
  • ISO 9000:2015 Сапа менеджменті жүйелері. Негізгі ережелер мен сөздік.
  • ISO 9001:2015 Сапа менеджменті жүйелері. Талаптар.
  • ISO 37001:2016 Сыбайлас жемқорлыққа қарсы менеджмент жүйелері. Қолдану жөніндегі нұсқаулықтары бар талаптар.
  • Еуропалық жоғары білім беру аймағында сапаны қамтамасыз ету стандарттары мен нұсқаулықтары (ESG – 2015)
  • Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университетінің ішкі нормативтік құжаттары.

2. Терминдер мен анықтамалар. Қысқартулар.

Осы Ережеде келесі терминдер, анықтамалар және қысқартулар қолданылады:


  • Автор / авторлар ұжымы – ғылыми зерттеу нәтижелері бойынша қолжазба дайындауға қатысатын жеке тұлға немесе адамдар тобы.
  • Хат-хабар авторы – қолжазбаны ұсыну, рецензиялау және жариялау процесінде журналмен байланысқа жауапты және барлық әкімшілік талаптардың орындалуын қамтамасыз ететін авторлардың бірі. Хат-хабар авторы қолжазбаны ұсыну, қарау және рецензиялау кезеңінде қолжетімді болуы тиіс.
  • Бас редактор – редакцияны басқаратын және журналдың шығарылымына қатысты соңғы шешімдерді қабылдайтын тұлға.
  • Қос "соқыр" рецензиялау – автор(лар) мен рецензент бір-бірінің жеке басын білмейтін рецензиялау рәсімі.
  • Баспагер – автор(лар), делдал немесе өз бастамасы бойынша баспа немесе БАҚ өнімдерін дайындауға, шығаруға және басып шығаруға жауапты жеке кәсіпкер немесе заңды тұлға.
  • Модератор – үдеріс қатысушылары арасындағы байланысты ұйымдастыратын және қолжазбаның журнал талаптарына сәйкестігін техникалық тексеретін университет қызметкері.
  • Плагиат – басқа адамның шығармасын өз атымен жариялау немесе дереккөзді көрсетпей үзінділерді алу. Егер ресми автор бірлескен авторларды әдейі атамай, өзін жалғыз автор деп жарияласа, бұл да плагиат болып саналады.
  • Редакциялық алқа – журналды қалыптастыру және шығару бойынша барлық жұмыстарды атқаратын басқару органы.
  • Рецензент – ғылыми журнал атынан әрекет ететін, авторлық материалдарды жариялауға жарамдылығын анықтау мақсатында ғылыми сараптамадан өткізетін сарапшы. Барлық рецензенттер рецензияланатын материалдардың тақырыбы бойынша танылған мамандар болып табылады. Рецензиялар журнал порталында сақталады және тіркеледі.
  • Рецензиялау – ұсынылған қолжазбаны жариялаудың орындылығын анықтау, оның артықшылықтары мен кемшіліктерін айқындау мақсатында рецензенттердің қарауы және сараптамалық бағалауы. Бұл автор(лар) мен редакцияға қолжазбаны жетілдіруге көмектеседі.
  • Қолжазба – зерттеуші баспаға ұсынған баспа түріндегі немесе мәтіндік редакторда дайындалған құжат.
  • ISO – халықаралық стандарт.
  • ИСМ – интеграцияланған менеджмент жүйесі.
  • ҚР ҒЖБМ – Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі.
  • "Д. Серікбаев атындағы ШҚТУ" КЕАҚ – Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан техникалық университеті коммерциялық емес акционерлік қоғамы.

3. Бас редактордың міндеттері

Бас редактор баспагер мен редакциялық алқаның қызметіне жалпы басшылықты Қазақстан Республикасының заңнамасына, сондай-ақ "Д. Серікбаев атындағы ШҚТУ" КЕАҚ Жарғысы мен өзге де нормативтік құжаттарына сәйкес жүзеге асырады.

Өз жұмысында бас редактор келесі негізгі қағидаттар мен рәсімдерді ұстануы тиіс:

  1. Редакцияға ұсынылған қолжазбаларды жариялау туралы шешім қабылдау.

  2. Мақаланы жариялау туралы шешім қабылдағанда редакциялық алқа мүшелерімен және рецензенттермен кеңесу.

  3. Қолжазбаға қатысты ақпараттың құпиялылығын сақтау, оны рецензенттер мен редакциялық алқа мүшелерінен басқа үшінші тұлғаларға жария етпеу.

  4. Журналдың редакциялық және жариялау процесінің тұтастығын қамтамасыз ету.

4. Баспагердің міндеттері

Баспагер авторлық еңбектерді жариялауға жауапты және келесі негізгі қағидаттар мен рәсімдерді сақтауы тиіс:

  1. Редакцияға ұсынылған қолжазбалардың қайсысы жарияланатынын безендіру талаптарына сәйкестігі, плагиатқа тексеру және рецензиялау нәтижелері негізінде шешу.

  2. Автор(лар)дан алынған қолжазба мен кез келген ақпаратты жарияланғанға дейін құпия сақтау.

  3. Қолжазба Авторларға арналған ережелерге сәйкес рәсімделмесе, оны қабылдамау немесе түзетуді талап ету.

  4. Жариялауға ұсынылған қолжазбада мазмұндық, грамматикалық немесе стильдік қателер табылса, баспагер оны автор(лар)мен келісіп түзетуге немесе жарияланбағанға дейін кері қайтаруға бастама жасай алады, не бұл міндетті редакциялық алқа мүшесіне тапсырады.

  5. Қолжазбаға енгізілген редакторлық түзетулерді автор(лар)мен келісу.

  6. Қолжазба жариялауға қабылданған жағдайда, оны ашық қолжетімділікте орналастыру, авторлық құқық автор(лар)да қалады.

  7. Жарияланған материалдардың мазмұны үшін жауап бермеу.

  8. Журналдың кезекті нөмірін шығаруды кешіктірмеу.

  9. Жарияланған материалдардың этикалық аспектілеріне қатысты шағымдарды қарауда журнал редакциясына қолдау көрсету және басқа журналдармен және/немесе баспагерлермен байланыс орнатуға көмектесу.

  10. Этикалық емес мінез-құлық, плагиат, автоплагиат, шамадан тыс өзін-өзі дәйектеу, мүдделер қақтығысы белгілері бар қолжазбаларды жариялауға жауап беру. Егер қолжазба дайындау кезінде публикациялық этика қағидаттары бұзылса, редакциялық алқа шешімі негізінде бас редактор жарияланымды кері қайтаруы тиіс. Қолжазбаны автор(лар) немесе журнал редакциясы кері қайтаруы мүмкін. Қолжазба келесі жағдайларда кері қайтарылады:


    • алынған деректердің сенімсіз екені немесе заңсыз жолмен алынғаны, мысалы, деректерді қолдан жасау немесе бұрмалау дәлелденсе;

    • қолжазба «SOCIAL SCIENCES & DIGITAL HUMANITIES» журналында жарияланғанға дейін басқа басылымда жарияланғаны анықталса;

    • қолжазбада плагиат анықталса, соның ішінде суреттерді, графиктерді, кестелерді және т.б. рұқсатсыз алу;

    • қолжазбада басқа ғалымдарға және олардың зерттеулеріне теріс әсер етуі мүмкін өрескел қателер болса, мысалы, есептеу немесе тәжірибе қатесі;

    • үшінші тұлғалар тарапынан қолжазбаға немесе оның жекелеген бөліктеріне авторлық құқық туралы талаптар қойылса;

    • қолжазбада публикациялық этика қағидаттарына, стандарттарына және нормаларына қайшы ақпарат болса.


  11. Мұндай жағдайларда журналдың редакциялық алқасы тексеру жүргізеді, оның нәтижелері бойынша қолжазба жариялау процесінен алынып тасталуы мүмкін. Бұл үшін бас редактор бекітетін және қол қоятын кері қайтару актісі жасалады. Қолжазба автор(лар)ына актінің көшірмесі жіберіледі. Содан кейін журнал сайтында қолжазба кері қайтарылған деп белгіленеді және себебі көрсетіледі. Редакция журналдың басты бетінде кері қайтару туралы ақпарат жариялайды және оны келесі нөмірінде орналастырады.

  12. «SOCIAL SCIENCES & DIGITAL HUMANITIES» журналының редакциясы жарияланған нөмірлердегі анықталған бұзушылықтар туралы барлық негізделген өтініштерді жауапкершілікпен, объективті түрде және мұқият қарайды.

  13. Редакция авторлар мен рецензенттердің жарияланған материалда кейін анықталған қателер мен бұзушылықтар туралы редакцияға мүмкіндігінше тез хабарлауы олардың жауапкершілігі және міндеті деп санайды.

5. Автордың / авторлар ұжымының міндеттері

Автор / авторлар ұжымы «SOCIAL SCIENCES & DIGITAL HUMANITIES» журналына қолжазба жіберген кезде ғылыми зерттеу нәтижелерінің жаңалығы мен сенімділігі үшін жеке жауапкершілік алатынын мойындайды және келесі қағидаттар мен рәсімдерді сақтауы тиіс:

  1. Журналға ұсынылған қолжазба түпнұсқа екенін, бұрын жарияланбағанын және мазмұны үшін толық жауап беретінін кепілдендіру. Мәтіннің түпнұсқалығы Авторларға арналған ережелерде көрсетілген критерийлерге сай болуы тиіс.

  2. Жұмысқа елеулі әсер еткен жарияланымдарға сілтеме жасау. Басқа авторлардың еңбектерін және/немесе дәйексөздерін пайдаланған жағдайда, редакциялық талаптарға сәйкес рәсімделген библиографиялық сілтемелер міндетті. Сенімсіз дереккөздерден алынған ақпаратты қолданбау.

  3. Жариялауға ұсынылған мәтін журналдың тақырыптық бағытына сай болуы, жалған немесе бұрмаланған деректерді, сондай-ақ басқа зерттеулердің заңсыз иеленген нәтижелерін қамтымауы тиіс.

  4. Рецензенттер, бас редактор немесе редакциялық алқа мүшелері зерттеу нәтижелерінің түпнұсқалығына күмәнданған жағдайда, қолжазбадағы нәтижелерді растау үшін қосымша материалдар беру.

  5. Редакциялық талаптарға сай, мұқият өңделген қолжазба ұсыну.

  6. Қайталанған жарияланымдарға жол бермеу. Егер қолжазбаның жекелеген элементтері бұрын жарияланған болса, автор(лар) бұрынғы жұмысына сілтеме жасап, жаңа жұмыстың айырмашылығын көрсетуі тиіс.

  7. Басқа журналда қаралып жатқан немесе бұрын жарияланған қолжазбаны журналға ұсынбау.

  8. Қолжазбаны дайындауға ең көп үлес қосқан тұлға (екі немесе одан көп автор болған жағдайда) хат-хабар авторы болып табылады және/немесе авторлар тізімінде бірінші болып көрсетіледі.

  9. Әрбір қолжазбаға хат-хабар авторын тағайындау.

  10. Авторлар ұжымы әрбір автордың зерттеудің тұжырымдамасына, дизайнына, орындалуына немесе түсіндірілуіне қосқан үлесін айқындауы тиіс. Барлық қатысушыларды автор ретінде көрсету, соңғы нұсқасын мақұлдау және жариялауға келісу қажет.

  11. Қолжазба жариялауға қабылданғанға дейін авторлар тізімін өзгерту (қосу, жою, орнын ауыстыру). Хат-хабар авторы өзгеріс себебін түсіндіріп, барлық авторлардан (қоса алғанда қосылатын және/немесе алынып тасталатын) жазбаша растау алуы тиіс. Авторлық құрамдағы өзгерістер баспагермен мақұлдануы керек.

  12. Ұсынылған қолжазба ұлттық қауіпсіздікке (саяси, экономикалық, демографиялық, ақпараттық және т.б.) зиян келтірмеуі тиіс.

  13. Қаржыландыру көздері, демеушілердің жұмысты дайындаудағы, деректерді жинаудағы және талдаудағы рөлі туралы ақпарат беру.

  14. Маңызды қателер анықталған жағдайда, жарияланғанға дейін редакциялық алқамен бірлесіп оларды түзету немесе қолжазбаны қайтарып алу.

  15. Жариялау процесінің кез келген кезеңінде қателер анықталса, бұл туралы редакцияға дереу хабарлап, түзетуге көмектесу. Егер өрескел қателер түзетілмесе, қолжазба қайтарылуы тиіс.

  16. Мақаланың негізгі мазмұнын бұрмаламайтын редакциялық түзетулермен келісу.

  17. Бір қолжазбадағы авторлар саны бестен аспауы тиіс.

  18. Зерттеулерге қатысты сын немесе пікір білдіруде, сондай-ақ рецензиялау және жариялау мәселелері бойынша редакциямен қарым-қатынаста этикалық нормаларды сақтау. Этикалық қағидаларды сақтамау қолжазбаны рецензиялау немесе жариялау процесінен алып тастауға негіз болады.

  19. Ғылыми мақалалар авторлары жұмысын дайындаудың әртүрлі кезеңдерінде жазуға, өңдеуге, деректерді тексеруге және талдауға көмектесу үшін жасанды интеллект (AI) құралдарын қолдана алады. Алайда, бұл туралы мақаланың тиісті бөлімінде («Қолжазбаны дайындау процесінде генеративті AI және оның технологияларын пайдалану туралы хабарлама») нақты көрсетуі тиіс. Пайдаланылған AI көзін әдебиеттер тізімінде келесі түрде көрсету қажет: Модель атауы. (жыл, ай күн). Сұрау немесе мазмұн сипаттамасы [Large language model]. Платформа атауы. URL

6. Рецензенттердің міндеттері

Рецензент авторлық материалдарға ғылыми сараптама жүргізеді және оның әрекеттері келесі қағидаттар мен рәсімдерді сақтай отырып, бейтарап болуы тиіс:

  1. Қолжазбаға қол жеткізу және оны талқылау тек бас редактор уәкілеттік берген тұлғалар арқылы жүзеге асырылады.

  2. Рецензиялауға алынған қолжазба құпия құжат болып саналады, оны редакция рұқсатынсыз үшінші тұлғаларға беруге немесе талқылауға болмайды және жеке мақсатта пайдалануға рұқсат етілмейді.

  3. Авторға немесе авторлар ұжымына жеке сын айтуға жол берілмейді.

  4. Рецензиялау барысында алынған ақпарат пен идеяларды рецензент жеке пайдасы үшін пайдаланбауы тиіс.

  5. Зерттеу нәтижелеріне объективті және негізделген баға беру және журналдың нысанына сәйкес нақты ұсыныстар ұсыну.

  6. Тақырыптың өзектілігін, ғылыми жаңалық деңгейін, құрылым мен баяндау стилінің ғылыми талаптарға сәйкестігін бағалау. Мәтінге қатысты барлық ескертулер мен ұсыныстар рецензия түрінде рәсімделіп, қолжазба ұсынылған тілде журнал порталына жүктелуі тиіс.

  7. Қолжазбаны алған күннен бастап бір ай ішінде рецензияны тапсыру.

  8. Автордың немесе авторлар ұжымының ұлты, діні, саяси немесе өзге де көзқарастары рецензиялау процесінде ескерілмеуі тиіс.

  9. Рецензент дайындаған сараптамалық баға редакцияның жариялау туралы шешім қабылдауына және авторға/авторлар ұжымына қолжазбаны жетілдіруге көмектесуі тиіс.

  10. Қолжазба бойынша қорытынды жасауға жеткілікті біліктілігі жоқ немесе оны белгіленген мерзімде қарай алмайтын рецензент редакциялық алқаны үш жұмыс күні ішінде жазбаша хабардар етіп, рецензиялаудан бас тартуы тиіс.

  11. Қолжазбаны жариялауға қабылдау, авторға/авторлар ұжымына өзгерту немесе толықтыру үшін қайтару немесе жариялаудан бас тарту туралы шешімді редакциялық алқа рецензия нәтижелері негізінде қабылдайды. Егер рецензент қолжазбада плагиат, заңсыз алынған материалдар, жалған немесе қолдан жасалған зерттеу нәтижелері бар деп есептейтін жеткілікті негіздері болса, ол қолжазбаны жариялауға ұсынбауы және анықталған этика қағидаттары мен рәсімдерінің бұзылуы туралы бас редакторға хабарлауы тиіс.

7. Мүдделер қақтығысы саясаты

Мүдделер қақтығысы, Публикациялық этика комитетінің (COPE) анықтамасы бойынша, – бұл бас редактор, редакциялық алқа мүшелері, автор(лар) немесе рецензенттер жарияланатын материалға қатысты пікіріне әсер етуі мүмкін жасырын мүдделері бар жағдайлар.


Мүдделер қақтығысы рецензенттің немесе редакциялық алқа мүшелерінің ғылыми пікіріне және, соның нәтижесінде, қолжазбаны жариялау туралы редакциялық алқаның шешіміне әсер етуі мүмкін қаржылық, жеке немесе кәсіби жағдайлар болған кезде туындайды.


Публикация процесіне қатысушылардың барлығы бәсекелестікке, бірлескен жұмысқа немесе аффиляцияға байланысты мүдделер қақтығысы бар қолжазбаларды рецензиялаудан бас тартуы тиіс.


Қолжазбаны қарауға жіберген кезде автор(лар) зерттеуді қаржыландырудың барлық көздерін және ұсынылған қолжазбаға қатысты мүдделер қақтығысын туындатуы мүмкін кез келген коммерциялық, қаржылық, жеке немесе кәсіби факторларды көрсетуі тиіс.


Автор(лар) немесе редакциялық алқа тарапынан бір-біріне қатысты қателіктер анықталған жағдайда, түзетулер, кешірімдер немесе теріске шығару жариялау мүмкіндігі қарастырылады.


Бас редактор, баспагер және рецензенттер автор(лар)дың жазбаша келісімінсіз рецензиялауға ұсынылған қолжазбалардан алынған жарияланбаған деректерді жеке зерттеулерінде пайдаланбауы тиіс. Рецензиялау барысында алынған және артықшылықтар беруі мүмкін ақпарат немесе идеялар құпия сақталуы және жеке пайда табу үшін қолданылмауы тиіс.


Бас редактор баспагермен бірге қаралған қолжазбаларға немесе жарияланған материалдарға қатысты этикалық шағымдар бойынша тиісті шаралар қабылдайды.


Барлық тараптар жариялау процесінің барлық кезеңдерінде кез келген нысандағы мүдделер қақтығысынан барынша аулақ болуы тиіс. Мүдделер қақтығысы туындаған жағдайда, оны анықтаған тұлға дереу редакцияға хабарлауы қажет. Бұл ереже публикациялық этика қағидаттары мен рәсімдерінің кез келген басқа бұзушылықтарына да қолданылады.

8. Этикаға қайшы әрекеттер

Этикаға қайшы әрекеттер – бұл бас редактордың, баспагердің, автордың/авторлар ұжымының немесе рецензенттердің келесі жағдайларда жасаған іс-әрекеттері:


  • Өзінің авторы немесе қосалқы авторы болып табылатын қолжазбаны әдейі рецензиялау;
  • Бұрмаланған немесе дұрыс емес рецензиялау;
  • Жалған авторлық;
  • Зерттеу нәтижелерін қолдан жасау немесе бұрмалау;
  • Жалған немесе жалған ғылыми мәтіндерді жариялау;
  • Автордың/авторлар ұжымының рұқсатынсыз қолжазбаны басқа басылымдарға жіберу;
  • Автордың/авторлар ұжымының материалдарын үшінші тұлғаларға беру;
  • Авторлық құқық пен редакциялық процестердің құпиялылығын бұзатын жағдайлар жасау;
  • Дәйексөздерді манипуляциялау және плагиат.

Журнал редакциясы публикациялық этика нормаларының бұзылуын дер кезінде анықтауға және оған жауап беруге жауапты. Этика нормалары бұзылған жағдайда редакциялық алқа тергеу жүргізіп, келесі шараларды қабылдайды:


  • Мақаланы кері қайтару;
  • Теріске шығару немесе түзету жариялау;
  • Анықталған бұзушылықтар туралы барлық мүдделі тараптарға хабарлау.

«SOCIAL SCIENCES & DIGITAL HUMANITIES» журналының редакциясы ашықтыққа және халықаралық публикациялық этика стандарттарын сақтауға ұмтылады, барлық жарияланымдардың белгіленген нормаларға сәйкес болуын қамтамасыз етеді.